अखेरचे अद्यतनित:
२०२25 च्या बिहार विधानसभा निवडणुकीसाठी विस्तृत जाती आघाडी तयार करण्याचे उद्दीष्ट ठेवून तेजशवी यादव नितीश कुमारच्या ‘लुव्ह-कुश’ व्होट बँकेला आव्हान देते.
2025 बिहार विधानसभा निवडणूक अद्याप महिने बाकी आहे, परंतु सुरुवातीच्या हालचाली स्पष्टपणे केल्या गेल्या आहेत. (पीटीआय)
बिहारचा राजकीय लँडस्केप पुन्हा एकदा ढवळत आहे, आणि त्याच्या मध्यभागी एक धाडसी प्रश्न आहे-तेजशवी यादव नितीश कुमारच्या एकेकाळी ‘लव्ह-कुश’ व्होट बँकेकडे पद्धतशीरपणे चपळ होत आहे का? राष्ट्रीय जनता दल (आरजेडी) मध्ये वरिष्ठ नेते रेनू कुशवाह यांच्या नुकत्याच झालेल्या प्रवेशामुळे या अनुमानात वजन वाढले आहे, कारण तेजशवी यांनी २०२25 च्या बिहार विधानसभा निवडणुकीपूर्वी काळजीपूर्वक कॅलिब्रेटेड जाती-आधारित युती असल्याचे दिसून आले आहे.
एकदा नितीष कुमार यांच्या नेतृत्वाखालील सरकार आणि खागारियाचे खासदार, जेडीयू, भाजपा आणि एलजेपी (राम विलास) या अनेक पक्षांमध्ये रेनू कुशवाहची राजकीय कारकीर्द आहे. स्वत: तेजश्वीच्या उपस्थितीत आरजेडीकडे जाणे, केवळ दुसर्‍या हाय-प्रोफाइल अपमानापेक्षा अधिक पाहिले जात आहे. हे एक धोरणात्मक गॅम्बिट आहे जे नितीश कुमारच्या मुख्य राजकीय सूत्राला लक्ष्य करते-कुर्मी-कुशवाह एकत्रीकरण, ज्याला ‘लव्ह-कुश’ समीकरण म्हणून ओळखले जाते.
आरजेडीमध्ये रेनूने आगमनाने एक संदेश पाठविला आहे, की तेजाशवी यापुढे पारंपारिक यादव-मुस्लिम समर्थन बेसवर समाधानी नाही. आरजेडीचे राज्य अध्यक्ष म्हणून अत्यंत मागासवर्गीय (ईबीसी) नेते मंगनी लाल मंडल यांच्याशी मंडल-युगाचे राजकारण पुन्हा ठेवल्यानंतर ते आता बिहारमधील सर्वात राजकीयदृष्ट्या जागरूक ओबीसी गटांपैकी कुशवाह समाजात खेचण्यासाठी गेले आहेत.
कोरी/कुशवाह समुदायाने बिहारच्या लोकसंख्येपैकी सुमारे 2.२% लोकसंख्या आहे आणि खासकरुन खगारिया, मधपुरा आणि सुपॉल सारख्या पूर्व जिल्ह्यांमध्ये 70 हून अधिक विधानसभा मतदारसंघांमध्ये परिणाम होतो. रेनूला बोर्डात आणून, आरजेडी थेट या ब्लॉककडे लक्ष देत असल्याचे दिसते, पारंपारिकपणे नितीष कुमार आणि जेडीयूकडे झुकलेले म्हणून पाहिले.
ही चाल महत्त्व नसलेली नाही. बिहारमधील नितीशची राजकीय उदय ‘लुव्ह-कुश’ अक्ष-कुर्मी (त्यांची स्वत: ची जात) आणि कुशवाह (ज्या जाती त्याने बराच काळ काम केले आहे) यावर बांधले गेले. रेनू कुशवाहकडे पॅन-बिहारचे अपील नसले तरी, अनेक मतदारसंघांमधील तिचा भू-स्तरीय गोंधळ आरजेडीला नितीशच्या मतदानाच्या आधारावर विभाजित करण्यात मदत करू शकेल जेथे महत्त्व आहे.
तेजशवी यांनी स्वत: ला अर्थ लावण्यासाठी फारसे सोडले नाही. “जर कुशवाह समुदायाने एक पाऊल उचलले तर मी चार घेईन,” असे त्यांनी जाहीर केले.
त्याचा दृष्टिकोन मंडल कमिशनचा वारसा पुन्हा मिळवितो, यादव-मुस्लिम मते एकत्रित करतो, मंडलसारख्या नेत्यांमार्फत ईबीसीमध्ये काढतो आणि आता रेनूच्या आकडेवारीद्वारे कुशवाह मतदानाच्या काही भागांना आकर्षित करतो. सट्टा आधीच गोंधळलेला आहे; समाजातील आणखी एक प्रमुख नेता उपेंद्र कुशवाह आणि अलिकडच्या काही महिन्यांत नितीशची ज्ञात टीकाकार, सामील होण्यासाठी पुढील असेल का?
तेजश्वीची गती वाढत असल्याचे दिसून येत असताना, पुढे जाणारा रस्ता जटिल आहे. यादव, मुस्लिम, कुशवाह, ईबीसी आणि महादालिट्स एकत्र आणणारी ‘मंडल २.०’ युती तयार करणे हे करण्यापेक्षा सोपे आहे. यापैकी बर्‍याच समुदायांची स्वतःची स्थानिक आकांक्षा आणि प्रतिस्पर्धी आहेत आणि या सामाजिक अंकगणित मतांमध्ये भाषांतर करण्यासाठी कुशल संघटना आणि कथन-बांधकाम आवश्यक आहे.
शिवाय, नितीष कुमार यांनी अलीकडील राजकीय अडचणी असूनही, अजूनही एक मजबूत संघटनात्मक आधार कायम ठेवला आहे. एनडीए आणि भाजपच्या निवडणूक यंत्रणेद्वारे पाठिंबा दर्शविणारा, त्याचा शिबिर एक मजबूत शक्ती आहे, विशेषत: भाजपाच्या संसाधनाची गतिशीलता, भू-स्तरीय मोहिमे आणि डिजिटल पोहोचातील सिद्ध क्षमता.
2025 बिहार विधानसभा निवडणूक अद्याप महिने बाकी आहे, परंतु सुरुवातीच्या हालचाली स्पष्टपणे केल्या गेल्या आहेत. आरजेडीमध्ये प्रत्येक सामरिक प्रेरणासह, तेजशवी बिहारच्या राजकारणाचा जातीचा नकाशा पुन्हा लावण्याचा प्रयत्न करीत आहे.
- प्रथम प्रकाशित: