तवायफ व्हिडिओ: तवायफ… उच्चार केला तरी अनेकांच्या संमिश्र प्रतिक्रिया अनुभवात. मुळात ही संकल्पना नवी नसली तरी कालत गेला तसतसंवायफ म्हणून जगाची महिला आपल्यात बदलली. त्यांची आव्हानाची असती वाढली आणि समाजात त्यांना आदर कमी ही वाईट बाब. इतिहासात डोकालं असताना तवायफ, त्याचा अनुभव आणि इतर अनेक गोष्टी आत्मविश्वास आणि भारावून जायला मला.
कोण होती इतिहासातील सर्वात सुंदर तवायफ?
आतापर्यंतच्या नोंदींनुसार त्या काळातील सर्वात सुंदर तवायफ होण्याचा बहुमान मिळाला होता गौहर जानला. 1873 मध्ये जन्मलेल्या तवायफला इलीन अँजेलिना हॉवर्ड अशी ओळख झाली होती. पाटण्यात आलेल्या गौहरचेबालिका अर्मेनियम ज्यू होते, तर आई अँग्लो इंडिया होती.
भारत मराठी गाण रेकॉर्ड करणारी अदाकार अशी गौहरची ओळख. ती सहा वर्षांची असताना आईवडील विभक्त आणि तिच्यासाठी आईनन इस्लाम धर्म स्वीकारत बनारसला मुक्काम ठोकला. इथं गौहरच्या आईची ओळख होती, बडी मलका जान. हे तेच ठिकाण जिथंग्या लहान गौहरला संगीत, नृत्य आणि काव्य अशा कलांची ओळख. १८८३ मध्ये हे कुटुंब पुन्हा कलकत्त्याला मुक्कामास गेलं जिथं गौहरला रामपुराचे उत्साद वजीर खान, कलकत्त्याचे प्रेमे साहिब आणि लखनऊचे महाराज बिंदादिन यांच्याकडून संगीत चतुराईलां.
वयाच्या 14 व्या वर्षी गौण दरभंगा येथील महाराजा तिला श्रेष्ठ मानलीं आणि त्यांनी दरबार गायिका आणि नृत्यांगना निवडली. ख्याल, ध्रुपद, ठुमरी या प्रकारांमध्ये तिं महारथली आणि दादरा, कजरी, होरी, तराना आणि भजन या प्रकारांनी तिला क सोन्याचा मुलामा दिला.
1902 मध्ये तिन चफोन कंपनीसाठी गावातील ध्वनीमुद्रण आणि भारतातील पहिला सुपरस्टार होण्याचा मान शोधला. पुढील दोन दशकं तिं निवेदने १० भाषांमध्ये ६०० गाणी गायली, ध्वनीमुद्रिकताही केली. त्या दिवशी ती गायनाच्या एका बैठकीसाठी 1000 ते 3000 रुपये इतकं मानधन घेत होती. गौहरन सय्यद गुलाम अब्बास या तिच्या तबला वादकाशी निकाह, पण हे नातं फार टिकू शकलं नाही. ज्याच्या नंतर तिन्ही अनुभवाच्या श्वासातून गुजराती कलाकार अमृत वागल नायकच माझा व्यकीत मार्ग. १९२८ मध्ये नवनवीन ठिकाणांना भेट दि गौहर म्हैसूरच्या शाही घरासाठी राजबारी गाऊ. तिथं तिं 18 जुलै कला सादर केली.
शाही बग्घी, कार, घोडेस्वारी या अशा आवडीनिवडींमुळं तिला मुंबई महिला आली. हे जाणून आश्चर्य वाटेल पण तिच्या पाळीव मंजरांच्या लग्नावर 1200 रुपये खर्च झाले. उतारा मात्र गौहरला वाईट काळ पाहावा, आर्थिक चालवलेली. वयाच्या पूर्ण 60 व्या वर्षी तिं जगाचा निरोप निर्देश. गौहरचं अस्तित्वसंपन्न पण, कल रुपात भारताच्या अस्तित्वाच्या इतिहासात सर्वच राहतात हे सुद्धा तिकंच खरं.
(माहिती सौजन्य- Chandrakantha.com)