आज दत्तात्रेय जयंती, देवाच्या 24 गुरुंची शिकवण: समुद्राकडून दत्तात्रेय शिकले- आयुष्यात चढ-उतार येतात, पण थांबता कामा नये

पृथ्वी पृथ्वीवरून आपण सहिष्णुता शिकू शकतो. पृथ्वी प्रत्येक सजीवाचा भार समान, चांगले आणि वाईट सहन करते. पृथ्वी कोणाशीही भेदभाव करत नाही. पिंगला वेश्या त्यावेळी पिंगला नावाची एक वेश्या होती. पिंगला केवळ पैशासाठी पुरुषांना आकर्षित करत होती. धन प्राप्तीच्या हव्यासामुळे तिला शांत झोपही लागत नव्हती. एके दिवशी जेव्हा पिंगलाच्या मनामध्ये वैराग्य जागृत झाले, तेव्हा तिला समजले की पैशामध्ये नाही तर परमात्म्याच्या ध्यानामध्येच खरे सुख आहे. त्यानंतर तिला शांत झोप लागली. कबुतर कबुतराची जोडी जाळ्यात अडकेलेल्या आपल्या पिलांना सोडवण्यासाठी स्वतः जाळ्यात अडकते. यांच्याकडून अशी शिकवण मिळते की, एखाद्याशी खूप जास्त स्नेह, प्रेम दुःखाचे कारण बनते. सूर्य निरनिराळ्या ठिकाणांहून, निरनिराळ्या माध्यमांतून तो निरनिराळा दिसतो, पण सूर्य एकच आहे, असा संदेश सूर्याने दिला आहे. त्याचप्रमाणे, आपला आत्मा देखील एक आहे, परंतु तो वेगवेगळ्या स्वरूपात प्रकट होतो. हवा ज्याप्रमाणे चांगल्या-वाईट ठिकाणी प्रवाहित होऊनही हवेचे मूळ स्वरूप बदलत नाही, त्याचप्रमाणे आपण चांगल्या-वाईट लोकांसोबत असलो तरी आपले गुण सोडू नयेत. हरिण हरणाकडून शिकावे की, मौजमजा करण्यात आपण इतके बेफिकीर राहू नये की आपण अडचणीत येऊ. हरीण मौजमजेत इतके मग्न राहते की त्याला आजूबाजूला वाघ असल्याचेही लक्षात येत नाही. समुद्र समुद्राच्या लाटांमध्ये चढ-उतार असतात, पण समुद्राच्या लाटा थांबत नाहीत, आपल्या आयुष्यात चढ-उतार येत असतात, त्यामुळे आपण थांबू नये, पुढे जात राहायला हवे. पतंगा (फुलपाखरूसारखा किडा) पतंगा आगीकडे आकर्षित होऊन त्याच्या जवळच जळून जातो. यातून आपण शिकले पाहिजे की आपण कधीही कोणाकडे इतके आकर्षित होऊ नये की त्यामुळे आपले नुकसान होईल. हत्ती हत्ती हत्तीनीच्या संपर्कात येताच तिच्यावर मोहित होऊन सर्व काही विसरून जातो. संन्यासीने स्त्रियांपासून लांब राहावे, अन्यथा तो त्याच्या तपश्चर्येपासून दूर जाऊ शकतो हे हत्तीकडून शिकावे. आकाश आपण आकाशाकडून शिकू शकतो की, प्रत्येक परिस्थितीत एकसारखेच राहिले पाहिजे. देश, काळ, परिस्थिती कशीही असली तरी आकाश तेच राहते. पाणी दत्तात्रेय पाण्यापासून शिकले होते की आपण नेहमी शुद्ध आणि स्वच्छ राहिले पाहिजे. मध काढणारा मधमाश्या मध गोळा करतात आणि एके दिवशी मध काढणारा येऊन सर्व मध घेऊन जातो. यातून हे शिकता येईल की, गरजेपेक्षा जास्त वस्तू गोळा करू नयेत, नाहीतर कोणीतरी त्या वस्तू आपल्याकडून घेऊन जाईल. मासा स्वादाचा लोभ ठेवू नका. काट्यात अडकलेल्या मांसाच्या तुकड्याच्या लोभापायी मासाच त्या काट्यात अडकतो. सुतार पक्षी सुतार पक्ष्याकडून शिकावे की, एखादी गोष्ट कायमस्वरूपी सोबत ठेवण्याचा विचार सोडून द्यावा. सुतार पक्षी मांसाचा तुकडा चोचीत धरतो, पण खात नाही. इतर बलवान पक्षी तो मांसाचा तुकडा हिसकावून घेतात. लहान मुले लहान मुलाकडून शिका की परिस्थिती कशीही असो, नेहमी चिंतामुक्त आणि आनंदी राहावे. आग वेगवेगळ्या लाकडांमध्ये राहूनही आग सारखीच दिसते. परिस्थितीनुसार आपणही जुळवून घेतले पाहिजे. चंद्र चंद्राच्या कला वाढल्या आणि कमी झाल्या तरी त्याची चमक आणि शीतलता बदलत नाही, त्याच प्रकारे आपला आत्मा देखील बदलत नाही. कन्या दत्तात्रेयाला एक मुलगी भात मळणी करताना दिसली. भात मळणी करताना मुलीच्या बांगड्यांचा आवाज येत होता. त्यानंतर आवाज थांबवण्यासाठी मुलीने तिच्या बांगड्या फोडल्या. दोन्ही हातात एकच बांगडी ठेवली. यानंतर मुलीने कोणताही आवाज न करता भाताची मळणी केली. कोणताही आवाज न करता आपलं काम करत राहावं, जेणेकरून आपल्या कामावर लक्ष केंद्रित करता येईल, असा संदेश मुलीने दिला. बाण निर्माता दत्तात्रेयाने एक बाण बनवणारा पाहिला जो बाण काढण्यात इतका मग्न होता की राजाचा घोडा त्याच्याजवळून गेला, पण त्याला ते कळलेही नाही. आपणही आपल्या कामात हरवले पाहिजे, तरच आपण आपल्या कामात पारंगत होऊ शकतो. साप साप नेहमी एकटा राहतो आणि इकडे तिकडे भटकत राहतो. कोणत्याही साधूने एकटे राहून ज्ञानाची देवाणघेवाण करत राहावे, हे दत्तात्रेयांनी सापाकडून शिकून घेतले. कोळी कोळी एक जाळे बनवतो, त्यात राहतो आणि शेवटी संपूर्ण जाळे स्वतःच गिळतो. भगवंतही आपल्या मायेने विश्व निर्माण करतो आणि शेवटी ते विश्व स्वतःमध्ये सामावून घेतात. भृंगी कीटक दत्तात्रेयाने या किड्याकडून शिकले की, चांगले असो वा वाईट, मन ज्या ठिकाणी लागेल विचारही तसेच होतात. भुंगा किंवा मधमाशी मधमाश्या आणि भुंगा वेगवेगळ्या फुलांचे परागकण घेतात, आपण जेथून सार्थक गोष्टी मिळतील त्या ग्रहण कराव्यात. अजगर अजगर जे मिळेल त्यात पोट भरतो आणि एका जागी तृप्त होतो. तसेच प्रत्येक परिस्थितीत समाधानी राहायला शिकले पाहिजे. तरच मन शांत राहते.

पृथ्वी पृथ्वीवरून आपण सहिष्णुता शिकू शकतो. पृथ्वी प्रत्येक सजीवाचा भार समान, चांगले आणि वाईट सहन करते. पृथ्वी कोणाशीही भेदभाव करत नाही. पिंगला वेश्या त्यावेळी पिंगला नावाची एक वेश्या होती. पिंगला केवळ पैशासाठी पुरुषांना आकर्षित करत होती. धन प्राप्तीच्या हव्यासामुळे तिला शांत झोपही लागत नव्हती. एके दिवशी जेव्हा पिंगलाच्या मनामध्ये वैराग्य जागृत झाले, तेव्हा तिला समजले की पैशामध्ये नाही तर परमात्म्याच्या ध्यानामध्येच खरे सुख आहे. त्यानंतर तिला शांत झोप लागली. कबुतर कबुतराची जोडी जाळ्यात अडकेलेल्या आपल्या पिलांना सोडवण्यासाठी स्वतः जाळ्यात अडकते. यांच्याकडून अशी शिकवण मिळते की, एखाद्याशी खूप जास्त स्नेह, प्रेम दुःखाचे कारण बनते. सूर्य निरनिराळ्या ठिकाणांहून, निरनिराळ्या माध्यमांतून तो निरनिराळा दिसतो, पण सूर्य एकच आहे, असा संदेश सूर्याने दिला आहे. त्याचप्रमाणे, आपला आत्मा देखील एक आहे, परंतु तो वेगवेगळ्या स्वरूपात प्रकट होतो. हवा ज्याप्रमाणे चांगल्या-वाईट ठिकाणी प्रवाहित होऊनही हवेचे मूळ स्वरूप बदलत नाही, त्याचप्रमाणे आपण चांगल्या-वाईट लोकांसोबत असलो तरी आपले गुण सोडू नयेत. हरिण हरणाकडून शिकावे की, मौजमजा करण्यात आपण इतके बेफिकीर राहू नये की आपण अडचणीत येऊ. हरीण मौजमजेत इतके मग्न राहते की त्याला आजूबाजूला वाघ असल्याचेही लक्षात येत नाही. समुद्र समुद्राच्या लाटांमध्ये चढ-उतार असतात, पण समुद्राच्या लाटा थांबत नाहीत, आपल्या आयुष्यात चढ-उतार येत असतात, त्यामुळे आपण थांबू नये, पुढे जात राहायला हवे. पतंगा (फुलपाखरूसारखा किडा) पतंगा आगीकडे आकर्षित होऊन त्याच्या जवळच जळून जातो. यातून आपण शिकले पाहिजे की आपण कधीही कोणाकडे इतके आकर्षित होऊ नये की त्यामुळे आपले नुकसान होईल. हत्ती हत्ती हत्तीनीच्या संपर्कात येताच तिच्यावर मोहित होऊन सर्व काही विसरून जातो. संन्यासीने स्त्रियांपासून लांब राहावे, अन्यथा तो त्याच्या तपश्चर्येपासून दूर जाऊ शकतो हे हत्तीकडून शिकावे. आकाश आपण आकाशाकडून शिकू शकतो की, प्रत्येक परिस्थितीत एकसारखेच राहिले पाहिजे. देश, काळ, परिस्थिती कशीही असली तरी आकाश तेच राहते. पाणी दत्तात्रेय पाण्यापासून शिकले होते की आपण नेहमी शुद्ध आणि स्वच्छ राहिले पाहिजे. मध काढणारा मधमाश्या मध गोळा करतात आणि एके दिवशी मध काढणारा येऊन सर्व मध घेऊन जातो. यातून हे शिकता येईल की, गरजेपेक्षा जास्त वस्तू गोळा करू नयेत, नाहीतर कोणीतरी त्या वस्तू आपल्याकडून घेऊन जाईल. मासा स्वादाचा लोभ ठेवू नका. काट्यात अडकलेल्या मांसाच्या तुकड्याच्या लोभापायी मासाच त्या काट्यात अडकतो. सुतार पक्षी सुतार पक्ष्याकडून शिकावे की, एखादी गोष्ट कायमस्वरूपी सोबत ठेवण्याचा विचार सोडून द्यावा. सुतार पक्षी मांसाचा तुकडा चोचीत धरतो, पण खात नाही. इतर बलवान पक्षी तो मांसाचा तुकडा हिसकावून घेतात. लहान मुले लहान मुलाकडून शिका की परिस्थिती कशीही असो, नेहमी चिंतामुक्त आणि आनंदी राहावे. आग वेगवेगळ्या लाकडांमध्ये राहूनही आग सारखीच दिसते. परिस्थितीनुसार आपणही जुळवून घेतले पाहिजे. चंद्र चंद्राच्या कला वाढल्या आणि कमी झाल्या तरी त्याची चमक आणि शीतलता बदलत नाही, त्याच प्रकारे आपला आत्मा देखील बदलत नाही. कन्या दत्तात्रेयाला एक मुलगी भात मळणी करताना दिसली. भात मळणी करताना मुलीच्या बांगड्यांचा आवाज येत होता. त्यानंतर आवाज थांबवण्यासाठी मुलीने तिच्या बांगड्या फोडल्या. दोन्ही हातात एकच बांगडी ठेवली. यानंतर मुलीने कोणताही आवाज न करता भाताची मळणी केली. कोणताही आवाज न करता आपलं काम करत राहावं, जेणेकरून आपल्या कामावर लक्ष केंद्रित करता येईल, असा संदेश मुलीने दिला. बाण निर्माता दत्तात्रेयाने एक बाण बनवणारा पाहिला जो बाण काढण्यात इतका मग्न होता की राजाचा घोडा त्याच्याजवळून गेला, पण त्याला ते कळलेही नाही. आपणही आपल्या कामात हरवले पाहिजे, तरच आपण आपल्या कामात पारंगत होऊ शकतो. साप साप नेहमी एकटा राहतो आणि इकडे तिकडे भटकत राहतो. कोणत्याही साधूने एकटे राहून ज्ञानाची देवाणघेवाण करत राहावे, हे दत्तात्रेयांनी सापाकडून शिकून घेतले. कोळी कोळी एक जाळे बनवतो, त्यात राहतो आणि शेवटी संपूर्ण जाळे स्वतःच गिळतो. भगवंतही आपल्या मायेने विश्व निर्माण करतो आणि शेवटी ते विश्व स्वतःमध्ये सामावून घेतात. भृंगी कीटक दत्तात्रेयाने या किड्याकडून शिकले की, चांगले असो वा वाईट, मन ज्या ठिकाणी लागेल विचारही तसेच होतात. भुंगा किंवा मधमाशी मधमाश्या आणि भुंगा वेगवेगळ्या फुलांचे परागकण घेतात, आपण जेथून सार्थक गोष्टी मिळतील त्या ग्रहण कराव्यात. अजगर अजगर जे मिळेल त्यात पोट भरतो आणि एका जागी तृप्त होतो. तसेच प्रत्येक परिस्थितीत समाधानी राहायला शिकले पाहिजे. तरच मन शांत राहते.