दिव्य मराठी नेटवर्क | नवी दिल्ली२ तास पूर्वी
- लिंक लिंक

आनंदाची बातमी म्हणजे भारत हा चौथा सर्वात मोठा तरुण देश आहे. या यादीत नायजेरिया प्रथम, फिलिपाइन्स व बांगलादेश स्थानी आहे. मात्र, देशही झपाट्याने वृद्ध होत आहे. ही चिंतेची बाब आहे. देशाचे सरासरी वय २०२४ मध्ये २८-२९. २०२१ मध्ये २४ वर्षे होते. म्हणजे अवघ्या ३ वर्ष सरासरी वय सुमारे ५ वर्षे वाढले आहे. याचा अर्थ लोकसंख्येतील वृद्धांची संख्या झपाट्याने आहे व तरुणांची कमी होत आहे.
लोकसंख्येचा विकास दर १% पर्यंत पोहोचेल. तो १९५१ नंतर सर्वात कमी आहे. तेव्हा १.२५% होता. २०११ मध्ये देशाची लोकसंख्या १२१.१ कोटी होती. ती आता वाढून सुमारे १४२ कोटी. एसबीआयच्या लोकसंख्येवर आधारित ताज्या संशोधन अहवाल हा अंदाज वर्त आला.
अंदाजे दरम्यान, २०११ ते २०२४ देशाच्या लोकसंख्येतील वृद्ध लोकांच्या वाटा सुमारे २% वाढला आहे. ही सर्वात जलद गती आहे. २०२४ मध्ये लोकांच्या १०.६% लोकसंख्ये १५ कोटी वृद्ध होती २०११ मध्ये ८.६% १०.४ कोटी होते. तसेच ०-१४ वर्षे वयोगटाचा लोकसंख्येतील वाटा २०२४ मध्ये २४.३% कमी झाली आहे. २०११ मध्ये ३०.९% होता. तसेच देशात शहर झपाट्याने व्यवहारीकरण आहे. १० लाखांहून अधिक लोकसंख्या असलेली शहरे २०११ मध्ये ५२ ते ८० पर्यंत आहेत.

- देशाच्या एकूण लोकसंख्येत १५-५९ वर्षे वयोगटातील नोकरदार लोकांचा वाटा २०२४ मध्ये ६५% झाली. १९९१ मध्ये ५५.४%, २००१ मध्ये ५६.९% आणि २०११ मध्ये ६०.७% होती. ०-१४ वयोगटातील ३४ कोटी, १५-५९ वाले ९१ आणि ६० वर्षांवरील १५ कोटी लोक आहेत.
चंदीगडमध्ये सर्वाधिक १००% शहरी लोकसंख्या, हिमाचलमध्ये सर्वात कमी १०%
- गोवा (७६%) हे सर्वाधिक लोकसंख्या असलेले राज्य आहे. केरळ (७७.४%) मोठ्या प्रमाणावर आहे. मोठ्या राज्यांत तामिळनाडू शहरी लोकसंख्येसह (५४%) स्थितीवर आहे. क्रमांकावर महाराष्ट्र (४८.८%) आहे. दिल्ली (९९.७), चंदीगड (१००%) हे सर्वाधिक शहरी लोकसंख्या असलेले केंद्रशासित प्रदेश आहेत.
- हिमाचल (१०.३%) हे सर्वात कमी शहर लोकसंख्या असलेले राज्य आहे. बिहार (१२.४%), आसाम (१५.७%), ओडिशा (१९%) चौथ्या स्थानी आहे. मालिकेच्या आधारे महाराष्ट्राच्या पहिल्या क्रमांकावर आहे. १२.५% (६.२ कोटी) शहरी लोकसंख्या येथे राहते. उत्तर प्रदेशातील ५.७५ कोटी लोकसंख्या व तामिळनाडूमधील ४.१७ कोटी लोक शहरे राहतात.
- मध्यप्रदेश (२९.१%), राजस्थान (२६.८%), झारखंड (२६.३%) मध्ये शहरी लोकसंख्या ३५.४% राष्ट्रीय सरासरीपेक्षा कमी आहे. गुजरात (४९.२%), हरियाणा (४२.७%) आणि पंजाब (४२%) प्रमुख शहरी लोकसंख्या असलेल्या राज्य आहेत.
- देशाची शहरी लोकसंख्या २०११ मध्ये ३१.१% होती. ती आता वाढून ३७% च्या आसपास आहे. महिलांच्या आधारे १६.६% लोकसंख्या शहर असून ती २०२१ मध्ये १६% होती.
दक्षिणेकडील सर्वात कमी… उत्तरेत सर्वाधिक लोकसंख्या वाढ
- दक्षिणेतील लोकसंख्या वाढीचा दर कमी होत आहे. याच्या उत्तरे बाहेर राज्यांत आहे. २०११ ते २०२४ दरम्यान दक्षिणेत १२% दर लागत आणि उत्तरेत % वर मिळाले. २००१ ते २०११ दरम्यान दक्षिणेत हा दर १५% होता आणि उत्तरात २७% होता.
- केरळमध्ये सर्वाधिक (१६.५%) वृद्ध लोकसंख्या आहे. तामिळनाडू (१३.६%) मोठ्या स्थानी, हिमाचल (१३.१%), पंजाब (१२.६%) चौथ्या आणि आंध्र प्रदेश (२.४%) पाचव्या स्थान आहे.
- वृद्ध लोकसंख्या बिहार (७.७%), उत्तर प्रदेश (८.१%) आणि आसाम (८.२%) मध्ये सर्वात कमी आहे.
- २०११-२४ दरम्यान १३ वर्ष बंगाल, महाराष्ट्र आणि उत्तर प्रदेशात वृद्ध लोकसंख्येत २६% विकास आहे.
- ८.६% वृद्ध लोक राजस्थान, ८.५% मध्य प्रदेशात, ८.८% छत्तीसगडामध्ये, १०.२% गुजरातमध्ये व ११.७% सुरक्षितता. संख्या पाहिली तर यूपीमध्ये सर्वात जास्त १.९ कोटी वृद्ध आहेत.